GİRİŞ: Bu El Kitabı, Türkiye İnsan Hakları Vakfı tarafından 1990 yılından bu yana sürdürülen işkence ve diğer kötü muamele biçimleri ile mücadele çalışmalarının bir parçasıdır.
Bu çalışmalar; mağdurlara tedavi ve rehabilitasyon hizmeti sağlanması, hukuksal destek sunulması, ihlallerin dokümante edilmesi, işkence ve diğer kötü muamele biçimlerinin önlenmesi için ulusal mevzuatta, uluslararası insan hakları belgeleri uyarınca değişikler yapılması, uygulamanın izlenmesi gibi kapsamlı bir perspektifte ele alınmaktadır.

Bu El Kitabı da, ilerleyen bölümlerde irdelenecek olan yeni bir uluslararası belgenin, BM İşkenceye Karşı Sözleşme’ye ek Seçmeli Protokol’ün sunduğu ziyaretler sistemine ilişkindir.

Türkiye İnsan Hakları Vakfı 2005 yılından bu yana Seçmeli Protokol’ün gerek tanıtımı ve Türkiye tarafından onaylanması, gerek Türkiye’de kurulacak ziyaret mekanizmasının yapısı, gerekse de ziyaretlerin gerçekleştirilmesine ilişkin çok sayıda çalışma gerçekleştirmiştir.

Başta Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Çağdaş Hukukçular Derneği, İnsan Hakları Derneği ve Avrupa İşkencenin Önlenmesi Derneği (Association for the Prevention of Torture- APT) olmak üzere alanda faaliyet gösteren çok sayıda sivil toplum örgütünün yanı sıra resmi kurum temsilcilerinin de katıldığı çeşitli çalışmalar yapmıştır.

Bunlardan biri de “kişilerin özgürlüklerinden alıkonuldukları yerlere ziyaret” konusundaki eğitim çalışmalarıdır.

Eğitim çalışmaları bir ziyaretin nasıl hazırlanacağı, nasıl gerçekleştirileceği ve nasıl sonlanacağına ilişkin bilgilerin yanında görüşmede dikkat edilmesi gereken konuları ve bir tutulma yerini ziyareti de içeren bir modül çerçevesinde gerçekleşmiştir.

Önceki çalışmalar için iki temel kaynak kullanılmıştır;

Bunlar, Avrupa İşkencenin Önlenmesi Derneği (APT) tarafından hazırlanan “Alıkonulma Yerlerinin İzlenmesi- Bir Uygulama Kılavuzu” adlı yayın ile Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) tarafından hazırlanan “Alıkonulma Yerlerinin İzlenmesi- Cezaevi İzleme Kılavuzu” adlı yayındır.

APT tarafından hazırlanan Kılavuz bu alandaki en kapsamlı yayın olması nedeniyle TİHV Kılavuzunu da önemli ölçüde biçimlemiştir.

Bu El Kitabı ise hem APT ve hem de TİHV tarafından hazırlanan yayınların gözden geçirilerek daha kolay okunabilir bir başvuru kaynağı haline getirilmiş halidir.

Amaç kolay okunabilir bir başvuru kaynağı hazırlamak olduğu için metinlerin içinde referanslar vermekten mümkün olduğunca kaçınılmıştır. III. Bölüm’de ise referanslar, kullanıcılara başvuru kaynağı sunmak bakımından, her bir başlık altında ayrıca verilmiş durumdadır.

El kitabı, I. Bölüm’de Seçmeli Protokol’e ve Protokol’ün sunduğu ziyaretler sistemine ilişkin açıklamalarla başlamaktadır. II. Bölümde ziyaretler sisteminin yani izlemenin kapsamı yerler, kişiler, durumlar çerçevesinde çizilmekte ve ardından Türkiye’deki alıkonulma yerleri ele alınmaktadır. III. Bölümde, bir ziyarete nasıl hazırlanılacağının yanında işkence ve diğer kötü muamele mağdurları ile görüşmede dikkat edilmesi gereken noktalar üzerinde durulmaktadır. Ancak bu bölümde, mağdurlarla ve diğer kişilerle görüşmelerin nasıl yapılacağı, hangi soruların nasıl sorulacağı gibi bilgilerin yer almasından özellikle kaçınılmıştır. Özellikle travmaya uğramış kişilerle, travmatik öyküsüne ilişkin ya da bu öyküyü hatırlatan bir görüşme yapmak pek çok önemli noktanın dikkate alınmasını gerektiren, hassas bir konudur. Bu nedenle, metin içinde, görüşmeleri gerçekleştirecek kişilerin ya uzmanlardan seçilmesi ya da mutlaka bir eğitim süreci yaşamaları önerilmiştir. IV. Bölüm, ziyaret ekibinin, alıkonulma yerine girdikten sonra araştıracağı konulara özgülenmiştir. V. Bölüm ise raporlama, tavsiyeler ve tavsiyelerin yaşama geçirilip geçirilmediğinin izlenmesi yöntemlerine odaklanmaktadır.