İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nde “insanlık ailesinin bütün üyeleri için eşit, bölünemez ve devredilmez olan haklarının tanınmasının, dünyada özgürlüğün, adaletin ve barışın temeli olduğu, bu haklar korunamadığında herkesin zulüm ve baskıya karşı son çare olarak direnme hakkına başvurmak zorunda kalabileceği belirtilmiştir. İnsan hakları savunucuları, insan haklarının ve temel özgürlüklerin geliştirilmesi, korunması, hayata geçirilmesi için hiçbir ayrım gözetmeksizin, barışçıl yöntemlerle çalışmalar sürdürerek insan onuruna ve insanlığa karşı işlenen suçların bir daha yaşanmaması için mücadele etmektedir.

Yaşanan ihlaller karşısında insan hakları savunucularının “yaşanan gerçeğin, hakikatin ne olduğunu görünür kılmaya, faillerin/sorumluların kimler olduğunun saptanmasına, yargılanmalarının sağlanarak adaletin tesis edilmesine, ihlale maruz kalanların haklarının, ihtiyaçlarının giderilmesine ve ihlalin bir daha tekrarlanmamasına” yönelik olarak gerçekleştirdiği faaliyetler arasında “izleme ve belgeleme” özel bir önem taşımaktadır. Diğer yandan “izleme ve belgeleme” faaliyetleri toplumun hesap verilebilirlik, cezasızlıkla mücadele, barış ve demokrasi talebini güçlendirmekte; devletin şiddet ve ihlallerdeki rolünü değiştirme, dönüştürmesi için etkili bir baskı aracı olmaktadır.

Herhangi bir toplumsal olay, işkence ve insan hakları ihlali iddiaları veya adli bir olayın varlığında iddiaların gerçekliğini sorgulamanın, maddi gerçeğe ve hakikate ulaşmanın ilk adımı ihlalin gerçekleşme şeklini ve nedenini araştırmak, ihlalde hedef alınan ve ihlali gerçekleştiren kişilerle ilgili bilgi ve bulgulara ulaşmak, meydana gelen zarar ve kayıpları belirlemek ve gerçekleştirilebilecek diğer ihlalleri engellemek için ihlalin gerçekleştiği yerde yapılan adli amaçlı araştırma ve incelemeler “olay yeri incelemesi” olarak da tanımlanmaktadır. Adalete ulaşma sürecinin en güçlü araçlarından biri bu araştırma ve incelemeler sonrasında hazırlanan objektif, bilimsel ve ayrıntılı bir rapordur.
Olay yeri incelemelerinde ulaşılan kanıtlar ve ulaşılan sonuçlara yer verilen raporlar/ belgeler ihlal sürecinde neler yaşandığını açıkladığı gibi daha sonra olayın yeniden canlandırılması ve iddiaların sorgulanmasına olanak tanır. Olay yeri incelemelerinde bu hedeflere ulaşılması, ihlallere maruz kalanların yanı sıra tanıklar açısından da ihlallerin görünür kılınması, anlaşılması ve adalete erişimin sağlanabilmesi için yapılan araştırma ve değerlendirmeler objektif, bilimsel standartlarda yürütülmeli, açık, nesnel, uygulanabilir ve erişilebilir yöntemler kullanılmalıdır…