Bugüne değin, işkencenin salt politik ve toplumsal bir sorun olduğu söylene geldi. Bu noktada, işkencenin sadece bir takım sağlık sonuçlarından söz edildi. Oysa, işkence ülkemizde aynı zamanda bir halk sağlığı sorunudur.

Bu savı, hangi ölçütlere dayanarak söylüyoruz? Herhangi bir “halk sağlığı so­rununun ölçütleri ile başlayabiliriz.

• Toplumda yaygın olması: insan Hakları Derneği rakamlarına göre işkence gören insan sayısı 1 milyon civarındadır. Aileleri ile birlikte düşünüldüğünde yaklaşık 5-10 mil­yon insanı doğrudan ilgilendiren bir sorundur.
• Ölümlere neden olması: Bugüne kadar, 300 kadar insanın işkence ile ilgili olarak öldüğü belirtilmiştir.
• Maddi ve manevi kayıplara yolaçılması : 11 yılda 1 milyon dolayında insanın iş­kence gördüğü bir toplumda, fiziksel ve ruhsal tahribat nedeniyle çeşitli zararlara uğrayan, işkence görenlerin durumu halen çözümlenememiş şekilde durmaktadır. Bu insanlar en azından bir süre (ya da sürekli) evlerinden, okullarından, işlerinden, ailelerinden, iliş­kilerinden olmuşlardır.. Bunların önemli bir bölümü, halen giderilememiştir.

Bu ölçütlere, üstelik sadece belirli kesimlerce ileri sürülen ve “kanıtlanamamış” ra­kamlara bakarak, işkencenin ülkemizde bir halk sağlığı sorunu olduğunu söyleyebilir miyiz ? işkenceyi sadece “nicelik” temelinde yorumlarsak, ona salt klasik bir halk sağlığı sorunu olarak yaklaşırsak, eksik bir yaklaşım olur. Çünkü ülkemizde işkence tek tek olgular ha­linde değil, bir kurum olarak vardır. Bu durumda, işkencenin ya da işkenceye bağlı ölü­mün bir kişinin başına gelmesi ile, bir milyon kişiyi ilgilendirmesi arasındaki fark, salt ni­celikseldir. işin özü ile ilgili değildir. Nitelik olarak kurumun varlığını belirleme açısından fark yoktur. Ve işkence ile ilgili olarak 300 kadar ölümün olması, işkencenin kurum olarak varlığını defalarca kanıtlamaktadır.

İşkencenin “insanlık suçu” olarak kabul edildiği bir dünyada, bu denli yaygın iş­kence, b durumun “gizlilik” koşullarında yaygınlaştığını göstermektedir. Bunun anlamı, ulaşılan işkence ve işkenceye bağlı ölüm sayısının gerçek sayıları yansıtmaktan çok uzak olduğudur. Tümünü saptadığımızı varsaysak bile, yine de işkencenin bu sayılara pa­ralel öneme sahip bir halk sağlığı sorunu olduğunu söyleyemeyiz. Böyle bir de­ğerlendirmeye gidilirse, örneğin sıtmadan, frengiden vb. ölümlerin daha fazla olması ha­linde, bu hastalıkların işkenceden daha önemli bir halk sağlığı sorunu olduğunu mu söyleyeceğiz? Böyle bir belirlemeye ulaşmak mümkün değil. Dolayısı ile klasik bir halk sağlığı sorunu çerçevesinde değil ama, işkence ülkemiz için, daha çok niteliksel öğeleri iti­bariyle, bir halk sağlığı sorunudur.

İşkence bir halk sağlığı sorunu ve – bu sorunu belirleyen- politik, toplumsal sorun ise, çözüm de bu çerçevede ele alınmalıdır. Yani genel politik-toplumsal ilişkiler içinde ko- ruma/önleme, tedavi, rehabilitasyon bağlamında ele alınmalıdır, işte bu noktaların tar­tışılabiliri- ciddi epidemiyolojik çalışmaları gerektirmektedir. Oysa, işkence konusunda “akademik çalışmalar yok denecek kadar sınırlıdır. Burada bu sınırlı çalışmalardan elde edebildiğimiz verileri sergileyerek, bir zemin sunmak istiyorum.

Burada sunulan veriler, epidemiyolojik bir çalışma sonucu elde edilmiş değil. Ama belirli bir fikir verebilecek veriler. İnsan Hakları Derneği (özellikle İstanbul ve Ankara Şu­beleri), Türkiye İnsan Hakları Vakfı ve Tabib Odaları/Tabibler Birliği’ne çeşitli gerekçelerle başvuran, işkence görmüş kişilerin belirli sorulara verdikleri yanıtların ve bazı belgelerin, mümkün olduğunca standardize edilmeye çalışılması ile elde edilen bu veriler, 282 olguyu kapsıyor.

Ayrıca, C.Kaptanoğlu. Ş.Yüksel ve TİHV’nın çalışmaları ile kıyaslama yapılmaya ça­lışıldı. Yine de, bir noktanın altını özellikle çizmek istiyorum: Yaklaşık 1 milyon insanın iş­kence gördüğü ileri sürülen bir toplumda, 300 dolayındaki olgunun (hem de bilimsel öl­çütlere yeterince uygun olmayan olgunun) yeterince “tanımlayıcı” ve “temsil edici” olamayacağını unutmadan, bu verileri değerlendirmek gerekir.