Her türlü alıkonulma yerinin düzenli ziyaretler yolu ile denetlenerek kişilerin işkence ve kötü muameleye karşı etkin biçimde korunması amacını taşıyan İşkenceye Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesine Ek Protokol (Ek Protokol) Birleşmiş Milletler tarafından 2002 yılında kabul edilmiştir. Bu ziyaretler, Birleşmiş Milletler bünyesinde kurulan ve Uluslararası Alt Komite tarafından ve/veya Protokol’e taraf devletlerde kurulu bulunan veya kurulacak ya da yetkilendirilecek bir ya da birden çok Ulusal Önleme Mekanizması (UÖM) tarafından yürütülecektir.

Seçmeli Protokol, alıkonulma yerlerinin izlenmesine dair asgari standartlar ile UÖM’lere tanınacak asgari yetkileri ve güvenceleri ortaya koymaktadır. Ülkemizde alıkonulma yerlerinin denetlenmesi yetkisine ya da bu yetkiye potansiyel olarak sahip olan çeşitli yapılar bulunmaktadır. Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı altında il ve ilçe insan hakları kurulları, Adalet Bakanlığına bağlı cezaevi izleme kurulları bu yetkiye doğrudan sahip olan yapılardan ikisidir.

Ancak alıkonulma yerlerinin denetlenmesine ilişkin yetkileri bulunanlar da dahil olmak üzere insan hakları alanında çalışan kurulların yapıları, üye bileşenleri, çalışma ve karar alma biçimleri, bağımsızlıkları ve tarafsızlıkları gibi konular her zaman tartışma konusu olmuştur.

Yetkili merciler tarafından bu yapıların tarafsızlık ve bağımsızlıklarının yanı sıra işlevleri konusunda bir sorgulama yapılmazken bu yapılar insan hakları örgütleri tarafından ciddi biçimde eleştirilmiştir.

Alıkonulma yerlerinin izlenmesine ilişkin olarak Türkiye 2006 yılında, kısaca Seçmeli Protokol olarak anılan İşkenceye Karşı Sözleşmeye Ek Protokolü imzalamış ve Temmuz 27 Eylül 2011’de protokolün uygulanmasına ilişkin süreçleri tamamlamıştır.. Alıkonulma yerlerinin denetlenmesine ilişkin yapıların sahip olması gereken nitelikleri belirleyen Seçmeli Protokol böylece iç hukukun bir parçası haline gelmiş durumdadır. Türkiye bir yıl içerisinde bir ya da birden çok UÖM kurma yükümlülüğü altına girmiştir.

Seçmeli Protokolün ve protokolün dayanağını oluşturan Paris İlkelerinin standartlarını içeren ve Avrupa İşkenceyi Önleme Derneği tarafından hazırlanan bu kontrol listesi Türkiye’de oluşturulacak olan bir ya da birden çok UÖM’nın uluslararası standartlara uygunluğunun gözden geçirilmesini sağlayacak pratik bir araç olarak düşünülmüştür.

Bu kontrol listesi sadece oluşturulacak olan yeni yapının değil halihazırda var olan yapıların Seçmeli Protokol’de ortaya konan standartlar çerçevesinde gözden geçirilmesi ve karşılaştırma yapılabilmesi amacını da taşımaktadır.