GİRİŞ: Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı, uluslararası sözleşme ve metinler ile başta Anayasa olmak üzere iç hukukumuz tarafından güvence altına alınmıştır. Ancak bazı hallerde kişilerin özgürlüğünden yoksun bırakılmaları hukuka aykırı olarak kabul edilmemektedir.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 5. maddesi ve Anayasa’nın 19. maddesi kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkını düzenledikten sonra hangi durum ve koşullarda bu hakkın kısıtlanabileceğini istisnai olarak belirtmiştir.

Ancak kişi ister hukuka uygun olarak isterse hukuka aykırı bir şekilde özgürlüğünden bırakılsın, her iki halde de işkence ve kötü muamele vakalarının ya da diğer hak ihlallerinin yaşanması riski oldukça yüksektir. Bunun en önemli nedenlerinden biri, alıkonulan kişi ile alıkoyma işlemini gerçekleştiren otorite arasındaki güç dengesizliğinin varlığıdır.

Bu nedenle, özgürlükten yoksun bırakılma halinin “istisnai” olması özelliğinin yanında, kişinin kendisine tanınan hakları kullanabilmesi ve hukuka aykırı herhangi bir muameleye tabi tutulmasının önlenebilmesi amacıyla çeşitli “usuli güvenceler” düzenlenmiştir. Bu güvenceler; bir yandan işkence, kötü muamele ve diğer hak ihlallerinin önlenmesi açısından caydırıcı bir özellik taşırken diğer yandan da bu fiillerin gerçekleşmesi halinde fail ve suç delillerinin hızlı bir şekilde tespitine imkan sağlayacağından etkin bir soruşturma yürütülebilmesi için hayati bir önem taşımaktadırlar.

Bu el kitabı, işkence ve kötü muameleye karşı temel usuli güvencelere ilişkin uluslararası standartları ve iç hukuk düzenlemelerini bir araya getirerek hukukçular ve insan hakları savunucularına, araştırmaları ve uygulamaları sırasında başvurabilecekleri yardımcı bir kaynak olarak düşünülmüştür. El kitabının hazırlanma amacı, alanda çalışanlara uluslararası standartlar ve iç hukuka ilişkin düzenlemeleri kolay ulaşılabilir bir derleme olarak sunmaktır. Amaç, uygulamadaki aksaklıkları ortaya koymak ve bunlara bir çözüm önermek olmadığından, el kitabının içeriğinde uygulama eleştirisi bulunmaması bir eksiklik olarak görülmemelidir.

Uluslararası standartların değerlendirilmesinde, Türkçe kaynak azlığı nedeniyle kullanıcılar tarafından erişilmesi ve kullanımı daha az olan Birleşmiş Milletler dokümanları ve mekanizmalarının değerlendirmelerine öncelik verilmiştir. Bu değerlendirmelerin içinden de Türkiye hakkında yapılmış olan değerlendirmeler öne çıkarılmıştır.

Yine, Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesi tarafından, alıkonulma yerlerinin ziyaret edilmesi sonucunda hazırlamış oldukları raporlar ve tavsiyeler de Türkiye hakkındakiler başta olmak üzere, el kitabında değerlendirmeye alınmıştır.

Hukuksal kavramlara ilişkin her ne kadar hukukçuların herhangi bir açıklamaya gereksinimi olmasa da bazı kavramların insan hakları savunucuları bakımından belirsizlikler yaratabileceği göz önüne alınarak el kitabı içinde “kavramlar” bölümüne yer verilmiştir. Ayrıca, yine aynı düşünce ile metnin içindeki teknik terimler olabildiğince sadeleştirilmeye çalışılmıştır…